'Stel verheerlijking van terrorisme niet strafbaar'

Feer Verkade

27/08/14

OPINIE Een verbod op geweldsverheerlijking is vragen om moeilijkheden en geeft een verdachte free publicity, stelt Feer Verkade. 'Juist de ervaringen van het Wilders-proces zouden Sybrand Buma en anderen ervan moeten weerhouden om aan te sturen op een nieuwe strafbaarstelling.'

CDA-fractieleider Buma heeft afgelopen week gevraagd om strafbaarstelling van verheerlijking van terrorisme. Aanleiding was de - wansmakelijke - publicatie van foto's van de onthoofding van journalist James Foley en parodieën met andere 'slachtoffers'.

Zou zo'n strafbaarstelling juridisch kunnen? En zouden we er iets mee opschieten?

Nationaal en internationaal ligt de vrijheid van meningsuiting vast als grondrecht. Dat sluit een verbod niet uit. Als met geweldsverheerlijking het recht op leven of de privacy van anderen in het geding is, is sprake van een 'botsing van grondrechten'. Ook overigens zijn wettelijke beperkingen van de uitingsvrijheid mogelijk, mits 'noodzakelijk' ter bescherming van bijvoorbeeld de openbare veiligheid of het voorkomen van strafbare feiten of ter bescherming van de rechten van anderen.

Afweging

Strafbaarstelling van gewelds- of terrorismeverheerlijking vereist dus een afweging van zulke belangen tegen het belang van de uitingsvrijheid. Daarbij houdt de 'verheerlijker' altijd een beroep op de rechter, die het laatste woord heeft. De wetgever (en in zijn kielzog: het vervolgende Openbaar Ministerie) kan dus op de vingers getikt worden. Het Europese Mensenrechtenhof in Straatsburg heeft tientallen van zulke 'tikken' uitgedeeld, vooral in beledigingszaken en goede-zedenzaken. Nationale rechters hebben die Straatsburgse jurisprudentie in honderden zaken gevolgd.

Met zo'n strafbaarstelling roept de nationale wetgever dus tegelijk een pittige rechterlijke controle over zich af. Weet waaraan je begint! De wetgever loopt overigens aan het begin van de rit meteen al op tegen de vraag hoe hij het verbod wil formuleren. Afschuwelijke onthoofdingen mogen de aanleiding zijn, maar daarvoor maak je geen apart wetsartikel, het ging om de verheerlijking van zulke en andere gewelddadigheden. Wat zijn gewelddadigheden? Wat zijn terroristen?

Omwenteling

Zijn terroristen van vroeger, die na een omwenteling aan de macht kwamen of helden werden, uitgezonderd? Zijn er niet gewelddadige terroristen voor wie in Nederland ook sympathie bestaat? In de Volkskrant van 22 augustus tekende Janny Groen uit de mond van jurist Afshin Ellian al de voorbeelden op van (historisch) de Kruisvaarders en (actueel) Palestijnse zelfmoordcommando's. Die voorbeelden zijn met tientallen te vermeerderen (denk aan Robin Hood, Jeanne d'Arc en de Indonesiërs tegen wie Nederland 'politionele acties' voerde).

Als de wetgever al slaagt in een formulering die een meerderheid in het parlement weet te krijgen, komen we terug bij de toepassing in concrete gevallen. Met strafbepalingen van deze aard hebben we in Nederland geen goede ervaringen.

Ezelproces

Strafbaarheid van godslastering (gelegenheidswetgeving uit de jaren dertig) heeft weinig meer opgeleverd dan de zeperd voor de vervolgende justitie in het 'Ezelproces' tegen Gerard Reve. Die strafbepaling is onlangs juist uit het Wetboek van Strafrecht (WvS) gehaald.

Wat de 'groepsbelediging' van art. 137c en het 'haat zaaien' van art. 137d WvS betreft, likken we wonden van het Wilders-proces. Het OM wilde Wilders niet vervolgen, maar moest dat (op klacht van een actiegroep) volgens het gerechtshof te Amsterdam wél doen. Er volgde een cascade van processuele schermutselingen. Per saldo een aanslag op de capaciteit én het aanzien van de rechterlijke macht. Wilders was de winnaar: hij werd vrijgesproken. Maar als hij veroordeeld was, zou hij - in de publieke opinie van zeer velen - óók winnaar zijn geweest, als slachtoffer van een gebrek aan vrijheid van meningsuiting.

Juist de ervaringen van het Wilders-proces zouden Sybrand Buma en anderen ervan moeten weerhouden om aan te sturen op een nieuwe strafbaarstelling, nu van 'terrorismeverheerlijking'. Veel potentiële verdachten zullen alleen maar 'genieten' van een rol als Wilders. Wát een free publicity (en na veroordeling ook nog een martelaarsrol).

Burgerlijk Wetboek

Wie meent dat 'schofferende' geweldsverheerlijking toch door de rechter verboden zou moeten worden, hoeft overigens niet op zo'n strafbepaling te wachten. We hebben in Nederland ook een Burgerlijk Wetboek. Dat geeft iedere goed georganiseerde actiegroep toegang tot de rechter om iedere volgens haar onrechtmatige daad (zoals: verheerlijking van terroristisch geweld) te laten toetsen, met als inzet een verbod en dwangsommen bij overtreding. Bezwaarden uit de CDA-achterban of welke achterban dan ook kunnen zichzelf daartoe organiseren en een poging wagen bij de burgerlijke rechter. De rechter blijft in deze netelige materie niets bespaard, maar het Openbaar Ministerie wél.

Feer Verkade was advocaat-generaal bij de Hoge Raad en hoogleraar privaatrecht.