Haat tegen het Westen is in Rusland heel groot

Rob de Wijk

12/06/15

COLUMN Na afloop van de G7-top van rijke industrielanden in Schloss Elmau vroeg de Amerikaanse president Obama zich af of zijn Russische collega Poetin nu echt zijn land economisch te gronde wil richten om de eer van de oude Sovjet-Unie te herstellen.

Het antwoord is: ja. Althans, afgaand op gesprekken die ik de afgelopen weken voerde met Russische politici en industriëlen. Tijdens die gesprekken viel mij op hoe groot de haat jegens het Westen is. Het ging zelfs zo ver dat een bestuurslid van staatsgasbedrijf Gazprom betoogde dat de sancties een zegen zijn voor Rusland en dat ze van hem niet hoeven te worden opgeheven, omdat ze Rusland dwingen tot een nieuwe koers, los van Europa.

Externe vijand

Wie de belangrijkste bondgenoten van Rusland zijn, was mij daarvoor al in Moskou gebleken: China, waarmee Gazprom een groot contract heeft afgesloten om minder afhankelijk te worden van het Westen; Saudi-Arabië, dat op ramkoers ligt met de Verenigde Staten, nu Washington toenadering zoekt tot aartsvijand Iran; en landen als India en Brazilië, die belangrijke regionale spelers zijn en waar anti-Amerikaanse sentimenten zichtbaar leven. Wie nog niet doorheeft hoe antiwesters de nieuwe wereldorde is, komt er door dit soort gesprekken wel achter.

En toch is het, omwille van de vrede in Europa, noodzakelijk een oplossing te vinden voor de Oekraïnecrisis. Ook al wordt dat lastig.

In landen die militair of door sancties worden bedreigd, verenigen de burgers zich achter hun leiders. Niets bevordert de eenheid van een land zo goed als een externe vijand. Het wakkert nationalisme en revanchisme aan, en maakt de geesten rijp voor militaire actie en het aanvaarden van economische ontbering. Precies daarom werken sancties en andere dreigementen vaak averechts.

Ik zie hierdoor momenteel geen natuurlijke uitweg uit de Oekraïne-crisis. De Krim komt vermoedelijk nooit meer in Oekraïense handen. Dit betekent dat sancties die als antwoord op de annexatie zijn ingesteld niet kunnen worden opgeheven. Vergelijk het met de nog steeds bestaande sancties die de EU oplegde aan China naar aanleiding van het hardhandig neerslaan van het oproer op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking in 1989. Sancties brengen doden noch geannexeerde gebieden terug, dus blijven ze tot in de eeuwigheid van kracht en verhinderen een nieuwe start.

Bilateraal geschil

Zo lang de sancties blijven bestaan, zal Rusland nauwelijks genegen zijn tot een echt compromis ten aanzien van het oosten van Oekraïne, waardoor ook de extra sancties die zijn opgelegd voor de steun aan de separatisten alleen maar zullen worden versterkt.

Een oplossing is om de kwestie Krim tot bilateraal geschil van Oekraïne en Rusland te verklaren, in ruil voor krachtige Russische steun voor de oplossing van het conflict in het oosten van Oekraïne. De sancties die een reactie waren op de annexatie van de Krim kunnen dan worden opgeheven en het opheffen van de overige sancties wordt dan afhankelijk gemaakt van het vredesproces in het oosten van Oekraïne.

Met een dergelijke aanpak kan ook het gevaar van een nog grotere crisis in Europa geleidelijk worden bedwongen.