Softe EU-politiek is vrijbrief voor Poetin

Patrick van Schie

Verschillende Westeuropese regeringsleiders namen afstand van de vergelijking die Hillary Clinton onlangs maakte tussen de Russische annexatie van de Krim en Hitlers optreden ten aanzien van Tsjechoslowakije en Polen in de jaren dertig. Vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog moeten inderdaad niet te gemakkelijk worden gemaakt. Maar Poetins excuus dat hij 'slechts' de Russische bevolking in de Krim en elders wil beschermen is wel een exacte kopie van Hitlers zelfverklaarde rol als beschermheer ten aanzien van de etnische Duitsers in Sudetenland en in de corridor tussen Duitsland en Oost-Pruisen. Clinton sloeg met haar historische analogie dan ook de spijker op de kop.

De veelgehoorde referentie aan de tijd van de Sovjet-Unie wordt eveneens betwist. Volgens de Amerikaanse president Obama is er geen sprake van een nieuwe Koude Oorlog omdat het huidige Rusland geen leider van een ideologisch blok is en omdat het Westen niet op een Koude Oorlog uit is. Ook hier ziet zijn voormalig minister van Buitenlandse Zaken het scherper. Of er een nieuwe Koude Oorlog komt is niet ter bepaling aan het Westen, stelde Hillary Clinton, dit hangt van Poetin af.

Het klopt dat Rusland niet langer het centrum van een communistisch blok is, al speelt het Kremlin openlijk in op nostalgie naar de Sovjet-tijd en geniet Lenin bij de pro-Russische (veelal ingehuurde) demonstranten een opmerkelijke populariteit. Wel wordt het Westen in het Moskou van Poetin weer als de grote vijand gezien en wordt het recht op zelfstandigheid van voormalige satellietstaten niet werkelijk erkend.

Zo geldt de aansluiting tien jaar geleden van de Baltische staten bij de Navo in Moskou als een agressieve daad van Washington. Dat bevolking en politici van de Baltische staten via het Navo-lidmaatschap zelf bescherming hebben gezocht tegen hun voormalige kolonisator Rusland, schijnt niet van belang. Het regime in Moskou bestempelt - net als in de Sovjet-tijd - iedere Oosteuropeaan die zich tegen Russische overheersing verzet tot 'fascist'.

Slappe reactie van de Westeuropese regeringsleiders

Verontrustend vergelijkbaar met de jaren dertig is tevens de ronduit slappe reactie van de Westeuropese regeringsleiders. Vanuit een wensdenken - we moeten toch vooral de vrede bewaren, en dus niet 'provoceren' - blijven harde sancties tegen Moskou achterwege. Het sanctiepakket dat is gekozen raakt de Russen amper. Steviger sancties zouden echter ook in West-Europa zelf worden gevoeld. Er blijkt onder de EU-leiders weinig bereidheid te zijn zelf pijn te lijden en in reactie op het illegale optreden van de Russen op de Krim echte daden te stellen. Ach, de Oekraïne ligt immers ver weg. Opnieuw komt 1938 in gedachten, toen Neville Chamberlain Tsjechoslowakije tot 'that faraway country' verklaarde.

Sancties zijn natuurlijk ten dele symbolisch. Symbolen kunnen echter wel wat waard zijn. Een duidelijk signaal dat Poetin echt veel te ver is gegaan had aan de situatie op de Krim weliswaar niet veel veranderd, maar de huidige softe politiek van de Europese Unie is voor Poetin vooral een teken dat hij op de ingeslagen weg door kan gaan.

Het zou uiterst gevaarlijk worden als Poetin zijn verklaring dat hij het recht heeft Russische minderheden te beschermen op de Baltische staten ging toepassen. Gelukkig heeft Obama tenminste expliciet verklaard dat de bijstandsclausule uit het Navo-verdrag evenzeer voor Baltische staten als voor andere Navo-lidstaten geldt.

Navo-bevelhebber generaal Philip Breedlove stelde vorige week dat als gevolg van de gebeurtenissen op de Krim de positionering en de paraatheid van Westerse troepen in Oost-Europa aan herziening toe zijn. De Navo zal immers zonodig de Baltische staten, of andere Navo-bondgenoten in Oost-Europa, niet alleen met verklaringen maar bovenal met militaire hulp moeten kunnen bijstaan. Indien de Baltische staten dit wensen zou het Westeuropese landen, inclusief Nederland, sieren militaire eenheden ter plekke te stationeren. West-Europa zou zo kunnen tonen dat haar fraaie woorden niet altijd loze praatjes zijn.

Patrick van Schie is historicus en directeur van de Teldersstichting, het onafhankelijk wetenschappelijk bureau ten behoeve van het liberalisme gelieerd aan de VVD. Hij schrijft deze column op persoonlijke titel.