Mokerslag op Obama

Het schier ondenkbare is gebeurd. Zelfs tijd, plaats en persoon hadden niet symbolischer kunnen zijn. Op de dinsdag dat president Obama precies een jaar geleden werd geïnaugureerd, verloren de Democraten een Senaatszetel in hun thuisstaat Massachusetts. Nota bene de zetel van wijlen Ted Kennedy, die een groot deel van zijn leven had geijverd voor een nieuw gezondheidszorgstelsel, dat nu in de Senaat ter tafel ligt. En die zetel is ook nog veroverd door een Republikein met ruige opinies, die haaks staan op die van Obama.

Deze uitkomst is wellicht een afrekening met de Kennedydynastie. De Senaatszetel was vanaf 1952 in handen van een Kennedy: eerst van de latere president John F. en sinds 1962 onafgebroken van zijn broer Edward, die vorig jaar overleed. Bijna zestig jaar was het een electorale wetmatigheid dat Massachusetts, waar Obama bij de presidentsverkiezingen 62 procent van de stemmen haalde, een onoverwinnelijk progressief bolwerk was. Die Democratische vesting is nu overgenomen door een Republikein. En niet zomaar eentje.

De gisteren als Senator gekozen Brown is voorstander van waterboarding en andere ondervragingstechnieken die op of over de rand van foltering zijn. Hij ziet niets in federaal beleid ter reductie van broeikasemissies. En hij heeft, anders dan ex-president Bush, geen mededogen met immigranten die illegaal in de VS zijn en toch het burgerschap ambiëren.

Deze electorale opstand tegen de ‘liberals’ van de Oostkust heeft landelijke uitstraling. Het jaar 2010 wordt cruciaal. Tot nu toe heeft Obama op talloze terreinen geen echte doorbraken kunnen forceren. De middenklasse ervaart niet dat de recessie nu voorbij is. De werkloosheid stijgt, ondanks het stimuleringsbeleid. De bankiers incasseren echter weer bonussen, ondanks het remmende beleid.

De afstand tussen Main Street en Wall Street is groot. In dat klimaat vinden er dit najaar Congresverkiezingen plaats. Hoewel de Republikeinen geen ideologische leider in hun gelederen hebben, kunnen die uitdraaien op een fiasco voor Obama dat doet denken aan de nederlaag van Clinton in 1994. Clinton moest daarna Republikeins beleid uitvoeren.

Voor die tijd kan zich zelfs een nog groter drama voor het Witte Huis aandienen. De hervorming van de gezondheidszorg staat op het spel. Dit nieuwe stelsel zou dit jaar door de Senaat worden geloodst. Omdat de Democraten, die onderling overigens allerminst eensgezind zijn, er beschikten over 60 van de in totaal 100 stemmen, konden ze een procedurele blokkade (filibuster) voorkomen. Dat kan nu niet meer.

Op welwillendheid van de oppositie hoeft Obama niet te rekenen. De afgelopen decennia zijn de Republikeinen, als ze in de minderheid waren, het filibusterwapen meer en meer gaan gebruiken om wetgeving onmogelijk te maken. Dat is in strijd met de geest van het staatsrecht. Maar de politieke strijd is zo scherp dat alleen een kniesoor daarop let.

De uitslag in Massachusetts is daarom een mokerslag voor het Witte Huis. Daar waar het niet werd verwacht, is het startsein gegeven voor een nieuwe ronde polarisatie.