Totale veiligheid

Umar Farouk Abdulmutallab, de zoon van een Nigeriaanse ex-minister en bankier die op Eerste Kerstdag geprobeerd heeft een vliegtuig boven Detroit tot ontploffing te brengen, werd al verdacht voordat hij in Lagos op het vliegtuig stapte. Anderhalf jaar geleden had hij op het Amerikaanse consulaat in Londen gewoon een visum gekregen. In november was hij, na een bezorgde tip van zijn eigen vader, echter op de Terrorist Identities Datamart Environment gezet, een lijst waarop maar liefst 550.000 namen staan.

Maar dat betekende niet dat hem op Schiphol de toegang tot het vliegtuig naar de VS had moeten worden ontzegd. De student van gegoede komaf, die naar eigen zeggen opereerde voor Al-Qaeda in Jemen, stond niet geregistreerd op de ‘no fly list’ waarop vierduizend potentiële terroristen staan, noch op de 14.000 namen tellende lijst van lieden die aan een extra screening worden onderworpen.

Mede door een undercoverreportage van SBS, waarin een nepbom een vliegtuig werd binnengesmokkeld, heeft de luchthaven Schiphol geen superieur imago. Niettemin is zijn relatief lage graad van verdenking vermoedelijk de reden dat Abdulmutallab niet is tegengehouden en opgepakt. De explosieven die hij op zijn lichaam droeg, zouden bij handmatig fouilleren zijn gevonden. En dat was mogelijk wel gebeurd als Abdulmutallab op een van die twee lijsten met 18.000 namen had gestaan.

Dit soort lacunes is al langer bekend. Richard Reid, de ‘shoe bomber’, had acht jaar geleden, eind 2001, op weg van Parijs naar Miami dezelfde explosieve chemicaliën bij zich als Abdulmutallab. Sindsdien zijn de veiligheidsmaatregelen op veel vliegvelden, na 9/11 al aangescherpt, nog strenger. Her en der moeten passagiers hun schoenen bijvoorbeeld uitdoen en mogen er geen vloeistoffen aan boord worden meegenomen. Maar daarmee is een waterdichte controle nog niet gegarandeerd. Zeker niet als een eenling het plan opvat een terreurdaad te plegen. Of als iemand zich verdacht lijkt te gedragen, zoals gisteren op een zelfde vlucht van Amsterdam naar Detroit.

President Obama heeft inmiddels nieuwe veiligheidsmaatregelen verordonneerd en een onderzoek gelast. Nederland moet dat voorbeeld volgen, ook als Schiphol alles protocollair heeft afgehandeld. Want onderzoek kan sleetse discipline ongedaan maken en gaten in de procedures dichten.

Niet minder belangrijk is dat zulk onderzoek licht kan werpen op de vraag of de dader deel was van een netwerk of op eigen houtje opereerde. Het antwoord op die vraag, die in Nederland en Amerika politiek geladen is, biedt enig houvast om de terreurdreiging op waarde te schatten en de maatvoering van de tegenmaatregelen in het oog te houden.

Want 100 procent zekerheid is niet te geven. Terroristen hebben, zeker als ze hun eigen leven willen geven, altijd een voorsprong op de veiligheidsdiensten. Risico’s kunnen worden gereduceerd, niet geëlimineerd. Totale veiligheid is in een open, democratische samenleving een illusie.