Twee soorten
waanzin: Aurora en Bulgarije
maandag 23 juli 2012
Een geestesgestoorde jongeman richtte vorige week een bloedbad aan in een voorstad van Denver, Colorado, waar ik over een paar weken zal zijn (ik ga die voorstad bezoeken). Hij schijnt zich te vereenzelvigen met The Joker, een van de figuren in het universum van Batman.
Wie zijn aangeboren vermogen kan uitschakelen om empathie en sympathie, ook met volstrekte vreemden, te ervaren, is geestesziek. Dit geldt voor deze jongen, voor Breivik, voor de zelfmoordenaars die niet in naam van The Joker maar in naam van de Profeet Mohammed onschuldige levens verwoesten.
'Lone wolves'
In het Westen zijn de daders ‘lone wolves’, vereenzaamde individuen die in stilte hun gekte uitleven en alles geheim moeten houden omdat hun sociale omgeving hun plannen kunnen voorkomen. In andere culturen zijn ze de uitvoerders van organisaties, het sluitstuk van complotten, zoals onlangs bij de aanslag op andere onschuldige slachtoffers, jonge Israëliërs die in Bulgarije op vakantie gingen.
Die aanslag kreeg in de media veel minder aandacht, ofschoon vijf jonge mensen in Israël (bevolking: 7 miljoen) dezelfde betekenis hebben als tweehonderdvijfentwintig in Amerika (bevolking: 315 miljoen).
Goed en kwaad
De enorme aandacht voor de massadoding in Colorado is verklaarbaar: het was een aanslag in een bioscoop, het ging om de eerste nachtelijke voorstelling van een meesterlijke speelfilm waarvan de kern de strijd tussen goed en kwaad is. Ik wilde de vorige zin bijna laten volgen door een ‘maar...’ – ik laat dat achterwege. Twaalf levens zijn met geweld afgebroken, tientallen bioscoopgangers werden gewond.
Op dezelfde dag, zoals elke dag, stierven op de straten en wegen van Amerika honderd mensen. Elke dag weer gebeurt dat. Er sterven veel meer mensen in het verkeer dan in de oorlogen van Amerika. Dat is een prijs die de burger bereid is te betalen als hij aan het verkeer deelneemt.
Maar dat is niet de prijs voor het bezoek aan een bioscoop. Daar dienen rust en veiligheid te heersen. De kans dat je bij een vliegtuigongeluk om het leven komt is extreem laag, maar die extreem lage kans is hoger dan dat je om het leven komt door geweld bij het bezoek aan een bioscoop. Die is zo ongeveer non-existent, ondanks de ramp in Aurora, Colorado.
Aardbeien
Het is mogelijk om in complete isolatie te leven en in het geheim een wapenvoorraad aan te leggen. Dat gold voor James Holmes en ook voor Anders Breivik. In westerse samenlevingen kun je, gebruik makend van abstracte vormen van overheidssteun en elektronische hulpmiddelen, overleven zonder iemand in persoon te ontmoeten.
Je hoeft niet naar buiten om aardappels te rooien, aardbeien te plukken, in de haven te sjouwen, om geld te verdienen en daarmee in je levensonderhoud te voorzien. Je krijgt uitkeringen, overgemaakt op de bankrekening, en je hoeft geen enkele menselijke band te onderhouden om te overleven.
Sociale controle hebben we – vaak terecht – zo veel mogelijk gereduceerd, maar dit heeft een onaangenaam effect op mensen die door welke oorzaak dan ook vereenzamen en wanen ontwikkelen. We kunnen deze mensen niet herkennen en corrigeren. Ze worden ongrijpbaar, onzichtbaar, want ze onttrekken zich aan onze blikken en kunnen door de structuur van onze moderne samenlevingen elke vorm van menselijk contact vermijden.
'Heeft zijn familie niets gemerkt?' vragen we ons bij deze geesteszieken af. Nee. Als James geen direct contact in stand hield, of op afstand via Facebook, e-mails, sms'jes, kon hij in stilte zijn gekte uitbouwen. Deze individuen zijn de extreme gevallen die door de verregaande individualisering van onze samenleving tussen de mazen van het sociale net vallen. Het zijn er weinigen, maar ze richten veel pijn en verdriet aan wanneer ze toeslaan.
Dat is anders bij de geloofswaanzinnige die in Bulgarije een menselijke verwoesting aanrichtte. Hij werd willens en wetens door een groep organisatoren gemanipuleerd. Of je nou in The Joker gelooft of in de verwachting dat 72 maagden in het hiernamaals op je wachten – het zijn gelijkwaardige wanen. Maar de mannen op de achtergrond maken het verschil.
Deze mannen beroepen zich op een oude theologie, die de dood van andersgelovigen rechtvaardigt. In een tijd van cultureel relativisme is het niet geoorloofd om te zeggen dat die theologie, gebaseerd op een orthodoxe lezing van de sharia en de hadith (de verhalen over de voorbeeldige levenswandel van de Profeet), een vorm van collectieve waanzin is, maar het is nodig om dat zo nu en dan te zeggen.
Gesanctioneerd
In Aurora richtte een geesteszieke man een bloedbad aan, in Bulgarije deed een geesteszieke man dat wiens daden door een bepaalde cultuur worden gesanctioneerd (Hezbollah schijnt achter de daad in Bulgarije te zitten). Aurora is dus het gevolg van individuele waanzin, Bulgarije van collectieve waanzin.
Nog even de volgende toevoeging, een beetje 'out of context': we leven in de veiligste tijd die de mensheid ooit heeft gekend (inclusief de menselijke rampen in Rwanda of nu in Syrië). De kans dat je door geweld om het leven komt is bijna niet te becijferen gering. Ook in Amerika is dat het geval.
Ineenstorting
Het hoge aantal moorden – 16.000 per jaar – in Amerika is vooral een verschijnsel onder specifieke etnische groepen, met name die van jonge zwarten. 'Black on black violence' heet dat – een van de dramatische gevolgen van de ineenstorting van traditionele gezinsvormen in de zwarte gemeenschappen.
Inmiddels wordt 70 procent van alle zwarte kinderen geboren bij ongehuwde en vaak werkloze moeders, die meerdere kinderen van verschillende vaders hebben. Dit verschijnsel neemt nu ook toe bij laagopgeleide witte Amerikanen.
Hierover zal ik de komende tijd op mijn site hetvrijewesten.nl uitvoerig schrijven.
Leon de Winter