'Grootste teleurstelling is het grijze optreden van Angela Merkel'

Paul Brill

26/07/14,

Er zijn momenten waarop klare wijn moet worden geschonken en leiderschap getoond. De tragedie met MH17 is zo'n moment, schrijft Paul Brill. 'Maar één grote Wende - afscheid van de kernenergie - vindt Merkel kennelijk genoeg.'

Finland geldt tegenwoordig als een land dat de dingen goed voor elkaar heeft, maar nog niet zo heel lang geleden stond het model voor een welbekend schrikbeeld in het Westen: finlandisering. De term betekende dat je als land niet lijfelijk bezet hoefde te worden door een expansionistische grootmacht, in casu de Sovjet-Unie, om toch in onaangename mate naar zijn pijpen te moeten dansen.

Na de Tweede Wereldoorlog, waarin Finland tien procent van zijn grondgebied verloor aan de Sovjet-Unie, mocht Finland nog wel zijn eigen politieke stelsel houden, maar via een vriendschapsverdrag met Moskou werd het verplicht om in de buitenlandse politiek binnen strikte marges te blijven. De Marshall-hulp moest Helsinki aan zich voorbij laten gaan. En ook in eigen land konden de Finnen zich bepaalde dingen niet permitteren. Uit de bibliotheken verdwenen boeken die te kritisch waren over de Sovjet-Unie en het communisme. De filmkeuring achtte het verstandiger om films als The Manchurian Candidate en One Day in the Life of Ivan Denisovich niet in omloop te brengen.

Zelfcensuur

Het was een vorm van zelfcensuur die was ingegeven door de gedachte dat geen sterke bondgenoot Finland te hulp zou schieten als puntje bij paaltje kwam. Waarbij de Finnen zich konden troosten met de wetenschap dat ze toch een vrijere en veerkrachtiger maatschappij konden opbouwen dan hun machtige buurland.

Anno 2014 is Finland een gewaardeerde lidstaat van de Europese Unie - maar niet van de NAVO, dat stuit nog steeds op grote Russische bezwaren - en hebben we het begrip finlandisering opgeborgen in de souvenirkast van de Koude Oorlog. Toch moest ik er onwillekeurig even aan denken toen de ramp met vlucht MH17 Nederland plotseling in een internationale positie bracht waar de oostenwind ons veel venijniger om de oren blaast dan we op ons behaaglijke plekje in het centrum van de EU en de Atlantische gemeenschap zijn gewend.

Balsem voor de gekwelde ziel

Natuurlijk gaat een vergelijking met het vroegere Finland mank. We mochten plaatsnemen in een warm bad van bondgenootschappelijk medeleven, er was alom ontzetting over het onbarmhartige optreden van de rebellen in Oost-Oekraïne, er werden vermanende woorden aan het adres van het Kremlin gesproken en de halve wereld stond open voor telefonisch overleg met premier Rutte. 'God zegene het Nederlandse volk voor de gratie waarmee het dit doet', zei nieuwspresentator Anderson Cooper tijdens de CNN-reportage over de aankomst van de eerste stoffelijke resten uit Charkov. Balsem voor de gekwelde ziel.

Maar politiek gesproken heeft de bondgenootschappelijke steun tot nu toe bitter weinig om het lijf. Het Amerika van Barack Obama worstelt nog steeds met zijn houding tegenover het Rusland van Vladimir Poetin. Ooit werd een reset van de relaties afgekondigd, maar nu moet er weer een volgende reset worden uitgevoerd en het Witte Huis lijkt niet te weten hoe en wat.

Europa vergadert veel, ontwaart een gevaarlijk revanchisme in Moskou dat de hele Europese ordening bedreigt, maar schrikt vooralsnog terug voor sancties die thuis ook een beetje pijn kunnen doen. Frankrijk denkt vooral aan de marineschepen die Moskou heeft besteld, en houdt zich zo stil mogelijk. Italië, dat sinds 1 juli het EU-voorzitterschap bekleedt, gaat voort op de weg van Silvio Berlusconi, die het zo goed kon vinden met Poetin. David Cameron spreekt wel ferme taal, maar hij staat nu eenmaal aan de zijkant van het Europese toneel en we moeten nog even afwachten of de City hem niet terugfluit.

De grootste teleurstelling is het grijzemuizige optreden van Angela Merkel. Natuurlijk, ze heeft Poetin gewezen op zijn verantwoordelijkheid en meermaals met hem gebeld, wat er allicht toe heeft bijgedragen dat de stoffelijke resten van de slachtoffers eindelijk konden worden overgebracht naar Nederland. Maar over verantwoordelijkheid gesproken: er zijn momenten waarop klare wijn moet worden geschonken en leiderschap getoond. De tragedie met MH17 is zo'n moment. Er kan nog enige twijfel zijn over de precieze toedracht, maar niet over de de actieve destabilisatiepolitiek van het Kremlin. Het rebellenleger in Oost-Oekraïne is in hoge mate een Russische creatie.

Als primus inter pares in de EU legt Duitsland extra gewicht in de schaal. En vanwege de nauwe economische banden met Rusland zou het bij uitstek zijn stem kunnen verheffen en het voortouw nemen om tot een resoluut Europees sanctiebeleid te komen. Maar één grote Wende - afscheid van de kernenergie - vindt Merkel kennelijk genoeg. Of misschien is de fut er een beetje uit en heeft de bondskanselier, die de afgelopen tijd opvallend onvast opereerde bij de Brusselse banencarrousel, de pro-Russische lobby in de top van politiek en bedrijfsleven niet willen of kunnen trotseren.