Dit verandert alles voor Poetin en de separatisten

Door: Bert Lanting

ANALYSE Als vast komt te staan dat de pro-Russische rebellen vlucht MH17 hebben neergeschoten, kan dat hun doodsteek worden. Een diplomatieke storm zal tegen Rusland opsteken.

De pro-Russische rebellen hebben gisteren een nederlaag geleden die weleens de doodsteek zou kunnen worden voor hun vier maanden oude opstand tegen de Oekraïense regering. De afgelopen dagen waren de opstandelingen met steun van Moskou juist weer bezig terrein te winnen op het Oekraïense leger, maar na het neerhalen van het Malaysia Airlines-toestel is hun beschermheer in het Kremlin ernstig in het nauw geraakt.

De opstandelingen ontkenden gisteravond in alle toonaarden dat zij iets met het neerstorten van het toestel van doen hadden, maar die bewering werd ondergraven doordat zij uren eerder op Twitter namens rebellenleider Igor Strelkov pochten over het neerhalen van een militair transporttoestel. 'Bij Torez hebben we zojuist een Antonov 26 neergeschoten. We hadden ze toch gewaarschuwd: niet in ons luchtruim vliegen', staat er. Pas nadat duidelijk was geworden dat het om een burgertoestel ging, namen zij haastig afstand van hun triomfantelijke meldingen en haalden ze de tweet weg van de account van Strelkov.

Separatisten beschikken over luchtdoelraketten

De rebellen ontkenden dat zij over wapens beschikken waarmee ze vliegtuigen op die hoogte kunnen neerhalen, maar ook dat wordt door eerdere meldingen van hen ondergraven. Eind juni meldden ze dat ze een luchtverdedigingsbasis van het Oekraïense leger hadden ingenomen en daarbij luchtdoelraketten van het type Boek (Buk) hadden buitgemaakt. Die hebben een bereik van ruim 20 kilometer hoogte.

De afgelopen dagen waren de rebellen in het gebied langs de grens met Rusland in de weer geweest met het beschieten van Oekraïense vliegtuigen: dinsdag haalden zij een Antonov 26-transporttoestel neer, een dag later meldden ze dat ze twee Soechoj-gevechtsvliegtuigen hadden neergeschoten. Met hun gevechtsacties in het grensgebied proberen de rebellen zich te herstellen van de nederlaag die zij begin vorige maand leden. Toen werden zij gedwongen een reeks plaatsen op te geven, waaronder hun bolwerk Slavjansk, dat zij tot een nieuw Stalingrad hadden gedoopt.

De klap kwam zo hard aan dat sommige rebellenleiders zelfs luidkeels begonnen te klagen dat zij onvoldoende steun van Moskou hadden gekregen. Een enkeling vergeleek de Russische president Poetin zelfs met de Servische leider Slobodan Milosevic, die de Bosnische Serviërs in de steek had gelaten.

Poetin wekte verwachtingen bij rebellen

Voor Poetin is dat een gevoelig punt. Van meet af aan heeft Moskou de opstandelingen aangemoedigd door het nieuwe Oekraïense bewind af te schilderen als een verzameling fascisten. Met zijn belofte dat hij de etnische Russen in Oost-Oekraïne niet in de steek zal laten, wekte Poetin bij de rebellen de verwachting dat hij desnoods bereid was het Russische leger Oekraïne binnen te laten vallen.

Verraad aan de pro-Russische rebellen zou Poetins reputatie in conservatieve, nationalistische kringen zware schade doen. Juist in die kringen zoekt hij sinds zijn terugkeer als president steun, en met succes. Sinds de inlijving van de Krim is zijn populariteit gestegen en wordt hij door de nationalisten vereerd als de man die het verloren Sovjetrijk kan herstellen.

Alles wijst erop dat Moskou sinds de val van Slavjansk zijn steun aan de rebellen flink heeft opgevoerd. Via grensposten die door de pro-Russische rebellen waren ingenomen, vloeide een stroom van zwaar militair materieel Oost-Oekraïne binnen: van tanks en pantserwagens tot luchtdoelbatterijen. Hoge vertegenwoordigers van de rebellen liepen de deur plat in Moskou en de Volksrepubliek Donetsk, zoals de opstandelingen hun gebied noemen, kreeg zelfs de gelegenheid kantoren te openen voor het werven van vrijwilligers.

Beperkte invloed Moskou op rebellen

Met het aanmoedigen van de opstand in Oost-Oekraïne probeert Moskou Oekraïne te verzwakken, maar van meet af aan heeft er voor Rusland ook een risico in gezeten. Ondanks (of beter: misschien juist als gevolg van) de wapenleveranties heeft Moskou een beperkte invloed op de opstandelingen. Langzamerhand is de rebellenbeweging uitgegroeid tot een soort monster van Frankenstein dat steeds minder luistert naar zijn uitvinder.

Als straf voor het gestook van het Kremlin in Oekraïne hebben de Verenigde Staten woensdag nieuwe sancties tegen Rusland afgekondigd, ditmaal tegen bedrijven uit de strategische energiesector en de Russische wapenindustrie. Kennelijk kwamen die in Moskou hard aan. Premier Dmitri Medvedev waarschuwde dat de VS en Rusland terug dreigden te vallen naar de jaren tachtig, terwijl vicepremier Dmitri Rogozin, een van de meest enthousiaste aanhangers van de rebellen in Moskou, klaagde over 'oneerlijke concurrentie' op de internationale wapenmarkt.

Als vast komt te staan dat de opstandelingen inderdaad verantwoordelijk zijn voor het neerhalen van het Malaysia Airlines-toestel, dan zal er ongetwijfeld een diplomatieke storm opsteken tegen Moskou. De Amerikaanse senator John McCain waarschuwde al dat Rusland een 'verdomd hoge prijs' zal moeten betalen, als blijkt dat zijn handlangers de hand hebben gehad in de vliegramp.

Het Kremlin staat dan voor de lastige keuze. Het kan de rebellen laten vallen, de grens afsluiten voor wapentuig en vrijwilligers, en vervolgens toekijken hoe het Oekraïense leger de opstand neerslaat. Voor Poetin zou dat een bittere pil zijn. Maar het alternatief is ook onaantrekkelijk: een terugkeer naar de donkere dagen van de Koude Oorlog.