'Verreweg de meeste Oekraïners zien niets in een afscheiding van de Krim'

OPINIE - Marc Jansen − 05/03/14

OPINIE Een substantieel deel van de Oekraïners is inderdaad Russischtalig, maar dat maakt ze nog niet Russisch gezind, schrijft Marc Jansen. 'Ook Russischtaligen zien Oekraïne als vaderland.'

Poetin heeft enkele 'valide argumenten', betoogt Thomas von der Dunk in zijn opiniestuk over de verdeeldheid van Oekraïne en de manier waarop Rusland die gebruikt. Een 'substantieel deel' van de bevolking, geconcentreerd in het oosten en zuiden, is 'Russisch gezind'. Discriminatie van de Russische minderheid is onder de nieuwe regering 'niet denkbeeldig', gezien de 'nieuwe taalwet'.

Om met het laatste te beginnen: Kiev heeft geen nieuwe taalwet aangenomen. President Janoekovitsj joeg in 2012, op het holletje dat we van hem gewend waren, een nieuwe taalwet door het parlement. Hij had stemmen nodig voor de aanstaande parlementsverkiezingen en dit leek hem een bruikbaar (lees populistisch) middel. De wet gaf 'minderheidstalen' (concreet: Russisch) een officiële status naast het Oekraïens dat staatstaal is. Men kan hierover denken hoe men wil, maar van discriminatie van het Russisch in het Russischtalige deel van het land was ook in de periode daarvoor geen enkele sprake. Wie wel meenden gediscrimineerd te worden, waren juist sprekers van het Oekraïens in het oosten en zuiden van het land.

Taalwet herroepen

Het nieuwe bewind heeft, kortom, geen nieuwe taalwet aangenomen, maar de taalwet van Janoekovitsj is door het parlement herroepen. Dat was niet handig, en president ad interim Toertsjinov heeft het besluit dan ook teruggedraaid. Het beste zou zijn om een geheel nieuwe taalwet voor te bereiden met echte gelijkwaardigheid als principe, en er gaan ook stemmen op in die richting. Eén ding is zeker: de verhalen over discriminatie van de Russische minderheid zijn nergens op gebaseerd.

Een substantieel deel van de Oekraïners is inderdaad Russischtalig. Maakt dat ze ook 'Russisch gezind'? Het is maar hoe je het bekijkt. In december 1991 werd, na het uitroepen van de onafhankelijkheid, een referendum over dat besluit gehouden. Ruim 90 procent van de bevolking stemde vóór. Ook in de Russischtalige oostelijke provincies Donetsk en Loegansk was een grote meerderheid voor, en zelfs op de Krim en in Sebastopol steunde meer dan de helft van de kiezers de Oekraïense onafhankelijkheid.

Toen het met de economie van Oekraïne in de jaren hierna van kwaad tot erger ging, ontstond op de Krim niettemin een separatistische beweging die door politici uit Moskou stevig werd opgestookt. Maar president Jeltsin kon dit er niet bij hebben nu hij zelf werd geconfronteerd met separatisten in Tsjetsjenië met wie hij een vernietigende oorlog begon. Dus werd de zaak gesust.

Oekraïne als vaderland

Peilingen van de afgelopen jaren tonen aan dat de overgrote meerderheid van de bevolking, met inbegrip van de lokale Russen, Oekraïne als vaderland ziet. Dat gold in elk geval op het moment van de peilingen zelfs voor vrijwel de helft van de Krim-bevolking. Volgens diezelfde graadmeter ziet een eveneens overgrote meerderheid van de Oekraïense bevolking ook niets in een eventuele afscheiding van de eigen regio, is zelfs tegen het verwerven van autonomie. Wel is de bevolking van Oost-Oekraïne tegen het opleggen van een culturele identiteit door de volksgenoten in het westen van het land. Natuurlijk kunnen deze verhoudingen zijn verstoord nadat Poetin de knuppel in het hoenderhok heeft gegooid, maar het is toch goed dit voor ogen te houden.

Dat de provinciebesturen in Donetsk en Charkov door pro-Russische activisten zijn bezet, zegt in elk geval niets over de stemming van de lokale bevolking. Daar gaan verhalen over 'toeristen' uit Rusland die hiervoor verantwoordelijk zouden zijn.

De Krim is 'vanouds altijd Russisch' zegt Von der Dunk. In werkelijkheid werd het schiereiland in 1783 door Catharina de Grote geannexeerd, waarna de plaatselijke bevolking van Krim-Tataren er in drie golven is weggepest of zelfs regelrecht gedeporteerd. Voor hen in de plaats kwamen vooral Russische kolonisten. Tegenwoordig maken de Krim-Tataren nog circa 15 procent van de bevolking uit. Ze zijn absoluut niet pro-Russisch en houden hun hart vast voor wat er met hen gaat gebeuren als het schiereiland Russisch blijft.

Volksraadpleging

Dat de bevolking van de Krim 'voor altijd los van Kiev wil' zou duidelijk moeten worden op het referendum dat de lokale premier Aksjonov (bij de laatste plaatselijke verkiezingen kreeg hij 4 procent van de stemmen) voor 30 maart heeft georganiseerd. Maar hoe serieus kun je een volksraadpleging nemen als de kiezers door 16 duizend recent naar de Krim aangevoerde zwaarbewapende Russische soldaten op de vingers worden gekeken?

Marc Jansen is historicus. Eind maart verschijnt zijn boek Grensland: Een geschiedenis van Oekraïne.