'Scheuring dreigt als Europa en Kiev te hard van stapel lopen'

Thomas von der Dunk

04/03/14

Omdat Oekraïne veel Russisch gezinde inwoners telt, kan Europa niet te hoog van de toren blazen, schrijft Thomas von der Dunk. 'Men mag met reden betreuren dat Oekraïense Russen de voorkeur aan Poetin geven boven Barroso, maar juist voor een democratie vormt dat een niet te negeren gegeven.'

Er is geen duurzame oplossing voor Oekraïne denkbaar zonder inspraak van Rusland. Indien Amerika en Europa dat inderdaad voldoende doorhebben, laat men dat in elk geval voorlopig niet openlijk blijken. Poetin mag totaal niet deugen, ook niet-deugende regimes kunnen binnen de internationale machtsverhoudingen over enkele valide argumenten beschikken. Dat gold indertijd zelfs voor Hitler en Stalin, met wie nu al vergelijkingen getrokken worden.

Kern van het probleem is dat een substantieel deel van de bevolking, geconcentreerd in het oosten en zuiden, Russisch(sprekend) is en Russisch gezind. Die essentiële etnische component maakt dat de vergelijking met Hongarije 1956 niet opgaat. Men mag met reden betreuren dat die Oekraïense Russen de voorkeur aan Poetin geven boven Barroso, maar juist voor een democratie vormt dat een niet te negeren gegeven.

Verschil met Kadhafi

Janoekovitsj mag zich als een ongekende kleptocraat hebben ontpopt, hij was indertijd wel legitiem gekozen. Dat is het verschil met pakweg Kadhafi. Nu is hij plots terzijde geschoven, waarmee ook een compromis-overeenkomst wordt genegeerd waaronder Europese ministers van Buitenlandse Zaken hun handtekening hadden gezet. Die zwijgen nu.

Met de huidige revolutie mag men in het Westen moreel tevreden zijn, daarmee is de interne demografische constellatie niet veranderd. Met zijn geopolitieke opvattingen vertegenwoordigde Janoekovitsj een groot deel van het electoraat, zoals nu blijkt in Charkov en op de Krim. Als men dat in Kiev in de overmoed van de huidige euforie negeert, leidt dat tot een reactie die het conflict verder doet escaleren.

De nieuwe taalwet die net is aangenomen, mede omdat de ultranationalisten uit de westelijke landshelft - die niet allemaal van bruine vlekken vrij zijn - vanwege hun rol op straat nu ook in de staat sterk de toon zetten, werkt als olie op het vuur. Wat nu op de Krim gebeurt, mag Poetin hebben voorbereid en georkestreerd, dat werkt alleen maar als het ook aan bepaalde angsten ter plekke appelleert.

Tsjechoslowakije 1938

Relevanter dan de vergelijking met Hongarije 1956 is dan ook die met Tsjechoslowakije 1938. De Duitsers in het Sudetenland werden indertijd - weer als verklaarbare reactie op hun bevoorrechte positie in de Habsburgse tijd - door Praag gediscrimineerd. Dat gevaar is nu ook, gezien die taalwet, voor de Russische minderheid niet denkbeeldig.

Dat betekent dat als de nieuwe regering probeert om Oekraïne in zijn geheel versneld het westerse kamp binnen te loodsen, dit tot een scheuring van het land zal leiden. Alleen een voortmodderen op de grens van de Europese en de Russische wereld kan dat voorkomen: een compromis, dat opname van de Moskougezinde Russen uit de oostelijke landshelft in de regering vergt.

De Krim zal Kiev daarbij, mede als gevolg van de militaire invasie, sowieso kunnen vergeten, zoals Georgië door dezelfde oorzaak Abchazië en Zuid-Ossetië kwijt is. Voor Rusland is de Krim militair te belangrijk om op te kunnen geven, de facts on the ground zijn bepalend, en de NAVO zal geen tweede Krimoorlog beginnen.

Bovendien heeft Moskou in dit geval juist tegenover het Westen twee sterke morele troeven in handen. Ten eerste was de Krim vanouds altijd Russisch en wordt zij in meerderheid door Russen bewoond. Ten tweede gaat het om een semi-autonome republiek waarvan de bevolking voor altijd los van Kiev wil.

Zelfbeschikkingsrecht Kosovo

Dat verschilt niet zo sterk van de losscheuring van de autonome provincie Kosovo van Servië een decennium terug, op basis van zelfbeschikkingsrecht. Verschil: toen stond Rusland pal voor de onschendbaarheid van de staatkundige status quo en het Westen niet. Nu is het omgekeerd. Een kwestie dus van pot en ketel, en Poetin zal niet nalaten dat het Westen in de diverse VN-gremia onder de neus te wrijven.

Ten slotte is er nog de geopolitieke component. Het Westen verklaart die, omdat een democratisch Oekraïne nu haar invloedsfeer vergroot, even buiten de discussie-orde, maar in een wereld vol machtige dictaturen ligt dat in de praktijk niet zo simpel. Ook staten met tirannieke regimes hebben, als de facto enige behartigers van de belangen van hun bevolking, in het internationale verkeer legitieme rechten.

En als democratie en geopolitiek eigenbelang in bepaalde regio's niet in elkaars verlengde liggen, laat ook het Westen zijn mooie democratische principes regelmatig vallen. Zie nog recent het Amerikaanse stilzwijgen over het neerslaan van de opstand in Bahrein door de Saoedische bondgenoten en het wegkijken in het geval van Egypte.

Thomas von der Dunk is cultuurhistoricus en columnist voor Volkskrant.nl