AVATAR

Oscar van den Boogaard

08 januari 2010

Douglas Coupland beschrijft in Lara's Book, gewijd aan Lara Croft, de heldin uit het computerspel Tomb Raider, hoe de werkelijkheid onze dromen opvolgt. In het jaar 1900 lazen jonge mensen de verhalen van Jules Verne en fantaseerden ze over het bouwen van luchtschepen en ultrasnelle voertuigen. Toen ze ouder werden bouwden ze, natuurlijk, vliegtuigen en auto's. In de jaren dertig en veertig waren veel jonge mensen geobsedeerd door SF-verhalen over ruimte, reizen en raketten, dus toen deze jonge mensen opgroeiden bouwden ze natuurlijk het Nasa-ruimtevaartprogramma, tv-satellieten, en jumbojets. In de jaren vijftig en zestig lazen jonge mensen over robots, regeringssamenzweringen, James Bond-achtige miniatuurspionagetoestelletjes en mutanten. En nu leven we in een wereld van robots, klonen, microchips, computerspelletjes. In 2010 kijkt de mensheid naar de film Avatar over een missie naar de paradijselijke planeet Pandora waar mensen via hun virtuele alter ego's contact kunnen maken met de inboorlingen. Wordt ook dit op een dag een achterhaalde realiteit?

De wereld loopt storm voor het driedimensionale sciencefictionverhaal. In België zijn in twee weken al 600.000 Belgen naar de kaskraker gaan kijken. Ik heb nog nooit meegemaakt dat ik drie dagen op voorhand een plaatsje in de bioscoop moest reserveren. Voor het eerst van mijn leven zit ik in een bomvolle bioscoop. En nog nooit in een filmzaal zo'n gemêleerd publiek gezien. Omaatjes, bodybuilders, tieners en intellectuelen. Allemaal met 3D-brillen op. Het is een gebeurtenis. Alsof we werkelijk aan het begin van het tweede decennium van de eenentwintigste eeuw in een nieuwe wereld terecht komen. Ik voel me een Neanderthaler die voor het eerst een vliegtuig ziet.

Natuurlijk mag een film die zo veel heeft gekost en voor een zo groot mogelijk publiek is gemaakt op wrevel rekenen bij recensenten en snobs. Het verhaal zou afgezaagd zijn en plat. Ik vind het beter de film op je in laten werken en te proberen je voor te stellen wat hij zou kunnen betekenen. Het gaat over de brutaliteit van de mens die zich onbeschaamd toe-eigent wat niet van hem is. Die vernietigt wat hem vreemd is. Die niet meer de gevoeligheid van anderen kan waarnemen omdat hij ze zelf ontbeert. Dat de parallel tussen de invasie van Pandora en Irak er duimendik bovenop ligt, maakt de vergelijking daarom niet minder treffend.

En dan het verschijnsel van de avatar. Het virtuele alter ego is niet alleen een product van sciencefiction of hindoeïsme, maar een psychologische werkelijkheid. Ieder mens heeft een geheime binnenwereld die voor andere mensen niet te zien is. Het avatarverhaal maken mensen voortdurend mee. Welke kant in onszelf laten we naar buiten komen? Iedere man of vrouw die zijn ouders op een dag moet vertellen dat hij homoseksueel is, maakt een keuze voor zijn avatar. Wordt er daarna nog steeds van hem of haar gehouden? Kunnen twee wezens van verschillende planeten elkaar innig leren kennen en zelfs verliefd op elkaar worden? In deze film werkt het.

Breng het verhaal terug naar deze aarde en opeens gaat het over hier en nu. Het is goed om na te denken over een paradijselijke wereld waarin alles harmonieus verbonden is met alles. Hoeveel hebben wij, als we eerlijk zijn, echt voor zo'n wereld over? Hoe kijken wij zelf naar vreemdelingen, het onbekende?

Op Pandora hebben de inheemse strijders prehistorieachtige dieren waarop ze kunnen vliegen. Je moet dat dier uitkiezen dat het gevaarlijkste is, je wil aanvallen. Je moet met er een verbinding mee maken, je vlecht met zijn staart verstrengelen, en zo komt de harmonie tot stand. Je vijand kan je bondgenoot worden als je je echt met hem verbindt. Avatar laat zien hoe ver weg de mens hier op aarde van mystiek en bezieling verwijderd is geraakt.

Het zoeken naar leven in de kosmos gaat onverminderd voort. Om de zoveel tijd lezen we berichten over planeten waar leven mogelijk is. In december werd bericht dat 42 lichtjaar ver een superaarde zou bestaan waar water is en ijs. Door de blik op het heelal gericht te houden vergeten we naar onszelf te kijken. Ook bij ons is er leven en bezieling. Pandora is hier. Het broeit en leeft. Er is leven op aarde. En je hebt in principe niet eens een bril nodig om het driedimensionaal waar te nemen.

Oscar van den Boogaard is schrijver. Zijn column verschijnt elke vrijdag.